Sáng ngày 18 tháng Mười Hai vừa qua, Đức Hồng y Michael Czerny, Bộ trưởng Bộ Phát triển nhân bản toàn diện, đã họp báo để giới thiệu Sứ điệp đầu tiên của Đức Thánh cha Lêô XIV, nhân Ngày Hòa bình Thế giới lần thứ 59, về chủ đề: “An bình cho tất cả anh chị em: tiến tới một nền hòa bình không vũ trang và giải giáp”.
G. Trần Đức Anh, O.P. | RVA
Trong sứ điệp, Đức Thánh cha nhắc đến lời chào truyền thống nhưng luôn mới mẻ của Kitô giáo: “Bình an cho anh em”, lời Chúa Giêsu Phục Sinh không chỉ là một lời chúc nhưng còn là sức mạnh biến đổi con người và thế giới. Ngài nhấn mạnh rằng bình an đích thực là bình an của Chúa Kitô Phục Sinh: một nền hòa bình không dựa trên vũ khí, có khả năng giải trừ bạo lực, khiêm tốn nhưng kiên trì, phát xuất từ Thiên Chúa, Đấng yêu thương mọi người vô điều kiện. Chúa Kitô, vị Mục Tử Nhân Lành đã chiến thắng sự chết và phá đổ mọi bức tường ngăn cách giữa con người, chính là nguồn mạch của hòa bình.
Chiến thắng của Chúa tiếp tục được thể hiện qua đời sống kiên trì của biết bao chứng nhân hòa bình, đặc biệt trong bối cảnh thế giới đang chìm trong xung đột, điều mà Đức Giáo hoàng Phanxicô từng gọi là “Thế chiến thứ ba từng mảnh”. Những người kiến tạo hòa bình trở thành “những người canh đêm”, vẫn kiên vững trước bóng tối của bạo lực và sợ hãi.
Ánh sáng và bóng tối
Đức Thánh cha Lêô mô tả sự đối nghịch giữa ánh sáng và bóng tối không chỉ là hình ảnh Kinh thánh, nhưng còn là kinh nghiệm sống động của nhân loại hôm nay. Tin vào ánh sáng và lựa chọn ánh sáng là điều cần thiết để không rơi vào tuyệt vọng. Hòa bình không phải là điều xa vời hoặc không tưởng; nó hiện hữu, muốn cư ngụ trong lòng con người, có sức mạnh chiếu sáng trí tuệ, chống lại và chiến thắng bạo lực. Sự ác thế nào cũng có thể bị đánh bại, và hòa bình mang đến hơi thở của vĩnh cửu.
Ngược lại, quên đi ánh sáng sẽ dẫn đến cái nhìn méo mó về thực tại, nơi con người dễ chấp nhận những tình cảnh không có hy vọng. Thánh Augustinô đã nhắc nhở rằng ai muốn lan tỏa hòa bình thì trước hết phải giữ hòa bình trong chính nội tâm mình.
Sau cùng, Đức Thánh cha mời gọi mọi người, dù có đức tin hay không, hãy mở lòng đón nhận hòa bình như một sự hiện diện và một hành trình. Ngay cả giữa đổ nát và tuyệt vọng, hòa bình của Chúa Kitô Phục Sinh vẫn vượt qua mọi cánh cửa và rào cản qua đời sống của các chứng nhân, giúp con người nhận ra điều thiện, tin vào chiến thắng của nó và cùng nhau tiếp tục lựa chọn hòa bình.
Một nền hòa bình không vũ trang
Trong phần này của sứ điệp, Đức Thánh cha triển khai sâu rộng khái niệm “hòa bình không vũ trang” bắt nguồn từ chính lời dạy và lối sống của Chúa Giêsu. Trước khi bị bắt, Chúa trao ban cho các môn đệ một nền hòa bình khác hẳn hòa bình của thế gian: không dựa trên bạo lực, không tạo ra nỗi sợ, nhưng giải thoát con tim khỏi xáo trộn và khiếp đảm. Chính con đường bất bạo động của Chúa Giêsu đã làm các môn đệ bối rối và sợ hãi, đến độ phản đối Chúa, nhưng Người vẫn kiên quyết kêu gọi họ từ bỏ gươm giáo. Vì thế, hòa bình của Chúa Kitô Phục Sinh là hòa bình không vũ trang, vì cuộc chiến của Người cũng không dùng bạo lực, dù diễn ra trong những hoàn cảnh lịch sử, chính trị và xã hội đầy căng thẳng.
Chứng nhân ngôn sứ hòa bình
Từ tiền đề đó, Đức Thánh cha mời gọi các Kitô hữu trở thành những chứng nhân ngôn sứ về sự mới mẻ này, trong sự khiêm tốn và tỉnh thức trước những bi kịch mà chính họ đôi khi đã đồng lõa trong lịch sử. Hành động trong tinh thần thương xót, như dụ ngôn về cuộc phán xét chung mời gọi, giúp Kitô hữu nhận ra rằng trên con đường xây dựng hòa bình, họ không đơn độc, vì có nhiều người khác - dù đi bằng những con đường khác - đã biết lắng nghe nỗi đau của tha nhân và thoát khỏi ảo tưởng của bạo lực.
Tuy nhiên, dù nhiều người khao khát hòa bình, họ vẫn cảm thấy bất lực trước tình hình thế giới ngày càng bất ổn. Thánh Augustinô nêu rõ một nghịch lý: sở hữu hòa bình không phải là khó, nhưng điều khó hơn chính là ca ngợi và bảo vệ hòa bình, vì con người thiếu ngôn ngữ và tư duy để nhận ra rằng hòa bình đang ở rất gần. Khi coi hòa bình như một lý tưởng xa vời, người ta dễ chấp nhận chiến tranh như điều “bình thường”, thậm chí coi việc chuẩn bị chiến tranh là nghĩa vụ đạo đức và chính trị.
Sứ điệp của Đức Thánh cha mạnh mẽ phê phán logic đối đầu đang chi phối các chính sách toàn cầu, thể hiện qua việc gia tăng chi phí quân sự, đặc biệt là vũ khí hạt nhân, vốn dựa trên nỗi sợ chứ không phải công lý, luật pháp và lòng tin. Việc tái vũ trang còn đi kèm với những định hướng giáo dục và truyền thông gieo rắc cảm thức bị đe dọa, làm lu mờ ký ức lịch sử về những thảm họa chiến tranh trong thế kỷ XX.
Trước bối cảnh đó, Đức Thánh cha nhắc lại lời mời gọi của thánh Augustinô và Công đồng Vatican II: yêu chuộng hòa bình đòi hỏi phải dám đối thoại, lắng nghe, và ý thức sâu sắc về trách nhiệm đạo đức của các nhà lãnh đạo. Sự phát triển công nghệ quân sự và trí tuệ nhân tạo càng làm gia tăng sự vô nhân đạo của chiến tranh, khi những quyết định sống chết bị “ủy thác” cho máy móc. Do đó, cần một sự thức tỉnh lương tâm và tư duy phê phán, được minh họa nơi thánh Phanxicô Assisi, để cùng nhau xây dựng một nền hòa bình giải trừ vũ trang “disarmante” - một nền hòa bình phát xuất từ sự khiêm nhường, cởi mở và tinh thần Tin mừng.
Một nền hòa bình có sức giải trừ
Phần này trong sứ điệp của Đức Thánh cha trình bày chiều kích “hòa bình có sức giải trừ” (disarmante), bắt nguồn từ sự tốt lành có sức giải trừ vũ khí. Có lẽ vì thế Thiên Chúa đã nhập thể: Chúa đã chọn đến với nhân loại không phải bằng quyền lực hay vũ khí, nhưng trong hình hài một trẻ thơ yếu đuối nơi máng cỏ Bêlem. Chính sự mong manh này có sức đánh động và biến đổi con tim con người, vì không gì làm con người thay đổi sâu xa hơn hình ảnh của trẻ thơ và của những người dễ bị tổn thương. Sự yếu đuối của con người giúp ta phân định điều gì là bền vững và điều gì là hủy diệt, đồng thời đặt lại câu hỏi về những lựa chọn cá nhân và cộng đồng mà ta đang theo đuổi.
Từ nền tảng đó, Sứ điệp của Đức Thánh cha nhắc lại trực giác của thánh Giáo hoàng Gioan XXIII về “giải trừ toàn diện”, không chỉ dừng lại ở việc giảm hay loại bỏ vũ khí, nhưng trước hết là giải trừ trong trí tuệ và con tim con người. Hòa bình đích thực không thể xây dựng trên thế cân bằng vũ trang và nỗi sợ hãi, nhưng trên sự tín nhiệm lẫn nhau, dựa vào lý trí ngay thẳng và khát vọng sâu xa của nhân loại. Đây là một mục tiêu vừa cần thiết vừa khả thi, mang lại lợi ích lớn lao cho toàn thể thế giới.
Vai trò các tôn giáo
Đức Thánh cha nhấn mạnh vai trò thiết yếu của các tôn giáo trong việc phục vụ nhân loại đau khổ, đặc biệt ngài cảnh giác trước xu hướng biến cả tư tưởng và ngôn từ thành vũ khí. Các truyền thống tôn giáo và lý trí chân chính giúp con người vượt qua những ranh giới chủng tộc, huyết thống và các hình thức “huynh đệ loại trừ”.
Trước thực trạng lạm dụng tôn giáo để biện minh cho chủ nghĩa dân tộc và bạo lực, các tín hữu được mời gọi làm chứng bằng chính đời sống mình, đồng thời thăng tiến cầu nguyện, đời sống thiêng liêng và đối thoại đại kết, liên tôn như những con đường kiến tạo hòa bình. Mỗi cộng đoàn được mời gọi trở thành “ngôi nhà của hòa bình”, nơi đối thoại, công lý và tha thứ được thực hành cách cụ thể.
Bên cạnh chiều kích thiêng liêng, sứ điệp của Đức Thánh cha cũng khẳng định tầm quan trọng không thể thiếu của chính trị và ngoại giao. Những người nắm giữ trách nhiệm công quyền phải tìm kiếm những giải pháp hòa bình dựa trên đối thoại chân thành, sự tôn trọng luật pháp quốc tế và việc củng cố các thể chế đa phương.
Sau cùng, Đức Thánh cha cầu mong Năm Thánh Hy Vọng trở thành cơ hội để nhân loại khởi đi một tiến trình giải trừ tận căn trong tâm hồn và đời sống, hầu ứng nghiệm lời ngôn sứ Isaia: biến gươm giáo thành cày cuốc và cùng nhau bước đi trong ánh sáng của Chúa.
(Sala Stampa 18-12-2025)
Trực tiếp
